Somali

Somali Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya (Somalice) جمهورية الصومال الفيدرالية (Arapça) Jumhūriyyat aṣ-Ṣūmāl al-fidraliyyah Somali Federal Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Millî marş Somalice: Qolobaa Calankeed (Her Ulusun Kendi Bayrağı Vardır)
Başkent ve en büyük şehir	Mogadişu
Resmî dil(ler)	Somalice, Arapça
Tanınan bölgesel dil(ler)	Somalice, Arapça
Etnik gruplar	Somalili (%85), Benadi, Bantus ve Somalili olmayan (%15)
Hükûmet	Federal parlamenter cumhuriyet
• Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud • Başbakan Hamza Abdi Barre
Tarihçe
• Tarih 1 Temmuz 1960
Yüzölçümü
• Toplam	637.657 km2 (44.)
• Su (%)	1,6
Nüfus
• 2020 tahminî	15.893.219[1] (72..)
• Yoğunluk	19,31[2]/km2 (199.)
GSYİH (SAGP)	2019 tahminî
• Toplam	13,324 milyar $
• Kişi başına	888 $[3]
GSYİH (nominal)	2019 tahminî
• Toplam	5,218 milyar $[3] (184.)
• Kişi başına	348 $[3] (193.)
İGE (2017)	0.351 düşük
Para birimi	Somali şilini (SOS)
Zaman dilimi	UTC+3 (DAS)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+252
İnternet alan adı	.so

Somali (Somalice: Soomaaliya; Arapça: الصومال), resmî olarak Somali Federal Cumhuriyeti (Somalice: Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Arapça: جمهورية الصومال الفيدرالية Jumhūriyyat aṣ-Ṣūmāl al-fidraliyyah) ve komünist yönetimde önceki bilinen adıyla Somali Demokratik Cumhuriyeti olarak anılan, Doğu Afrika'da Afrika Boynuzu denilen coğrafî bölgede bulunan bir ülkedir.^[4] 1991’de Somali İç Savaşı'nın başlamasından beri devletin çoğu bölgesinde merkezî bir hükûmet kontrolü yoktur. Uluslararası olarak tanınmış Federal Geçiş Hükûmeti, ülkenin sadece küçük bir parçasını yönetmektedir.^{[5][6][7][8][9][10][11][12]}

Somali Afrika'nın en doğu ucunda yer alıp, Kuzeybatıda Cibuti, güneybatıda Kenya, kuzeyde Aden Körfezi ve Yemen, doğuda Hint Okyanusu, batıda Etiyopya ile çevrilidir. Kıtadaki en uzun sahil şeridine sahiptir^[13] ve arazisi temel olarak platolar, düzlükler ve yaylalardan oluşur.^[4] Periyodik muson rüzgarları ve düzensiz yağışla yıl boyu kurak iklime sahiptir.^[14]

Antik Çağ’da, Somali önemli bir ticaret bölgesiydi,^[15][16] ve birçok bilgine göre^[17][18] efsanevi antik Punt Krallığı'nın en muhtemel yerleşkeleri arasındadır.^[19][20] Orta Çağ boyunca, pek çok güçlü Somali imparatorlukları bölgesel ticareti hakimiyeti altına almıştır bunlardan bazıları; Ajura İmparatorluğu, Adal Sultanlığı, Warsangali Sultanlığı ve Gobroon Hanedanı. Somali, uzun süre Osmanlı İmparatorluğu topraklarının bir parçası olmuştur. 19.yüzyıl sonlarına doğru ise bölgede Osmanlı hakimiyeti iyice zayıflamıştır. 1869 yılında Süveyş Kanalı’nın açılmasıyla birlikte İngilizler, Kızıldeniz’den Aden Körfezi’ne giden yolun güvenliğini sağlamak adına bölge ülkelerini işgal etmişlerdir. Ülkenin körfez kıyı şeridini işgal eden İngilizler, Güney bölgeleri ise İtalyanlara bırakmışlardır. Britanya Somalisi 1887 – 1960, İtalyan Somalisi 1889 – 1960 yılları arasında varlığını sürdürmüştür.^[21] On dokuzuncu yüzyılın sonlarında İngilizler ve İtalyanlar sahil bölgelerinde kontrolü kazandı ve Britanya Somalisi ve İtalyan Somalisi kuruldu.^[22] Muhammed Abdullah Hassan tarafından kurulan Derviş Devleti, Britanya İmparatorluğu'nu sahil kesimlerine kadar dört kez püskürtmüşse de^[23] 1920 yılında Britanya hava gücüne yenilmişlerdir.^[24] İtalya 1927 yılında kendisine bağlı olan tüm bölgeler üzerinde tam bir hakimiyet sağladı. İtalya'nın bu işgali 1941 yılında bölgenin İngiliz askeri yönetimi altına girmesine kadar sürdü. 1960 yılında kuzey ve güneyi kapsayan bağımsız Somali Cumhuriyeti kuruldu.^[25] Mohamed Siad Barre 1969 yılında iktidarı ele geçirdi ve Somali Demokratik Cumhuriyeti'ni kurdu. Siad Barre; klanlar arasında rekabeti teşvik etmek, muhalefet partilerini yasaklamak, sivil toplumu bastırmak ve tüm bağımsız kurumları yok etmek suretiyle rejimini yirmi iki yıl sürdürdü. Yeni yönetimle birlikte ülkede tutuklamalar ve işkenceler arttı, gazete (sadece bir gazeteye resmi olarak izin verildi), radyo ve televizyon yasaklandı, orduya yatırım arttırıldı ve muhalifleri tespit etmek ve onları engellemek amacıyla Ulusal Güvenlik Servisi adlı gizli bir ekip kuruldu. Halkın ayaklanmaları askeri baskılarla engellenmekteydi. Ülke, özellikle 80’ler boyunca dış yardıma muhtaç durumdaydı. Eğitim, sağlık, ulaşım veya altyapı gibi kamusal alanda yatırım yapmak için çok az kaynak vardı. Herhangi bir siyasi pozisyona ilişkin seçim düzenlenmemekte; seçilmesi gerekenlerin tümü Barre tarafından atanmaktaydı.^[26] 1991 yılında Somali İç Savaşı patlak verdi ve Barre hükûmeti düştü.

1. ^ Şablon:United Nations. "World Population Prospects 2019"
2. ^ UNFPA Somali Population Survey 2014. Somalia.unfpa.org (6 April 2014). Retrieved 6 October 2016.
3. ^ ^{a b c} "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2019. 
4. ^ ^{a b} "Somalia". World Factbook. Central Intelligence Agency. 14 Mayıs 2009. 19 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2009. 
5. ^ Bronwyn E. Bruton. Somalia: A New Approach. Volume 52 of Council Special Report. Council on Foreign Relations, 2010
6. ^ David Blair. "Somalia: Analysis of a failed state 2 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." The Telegraph. 18 November2008
7. ^ "2010 Failed States Index^{[ölü/kırık bağlantı]}." Foreign Policy.
8. ^ Fareed Zakaria. "The failed-state conundrum 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." The Washington Post. July 19, 2010.
9. ^ Jon Lee Anderson. "The Most Failed State 5 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." The New Yorker. December 14, 2009
10. ^ Human Development Report 2010 – Data Tables. United Nations. 6 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
11. ^ "Somali violence uproots 80,000 civilians in January alone, reports UN agency 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." UN News Centre. 2 February 2010
12. ^ "Piracy is just one of the many hazards in Somalia, which tops this year's list of the world's most dangerous countries." Zack O'Malley Greenburg. "World's Most Dangerous Countries 17 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." Forbes. 03.04.09
13. ^ International Traffic Network, The world trade in sharks: a compendium of Traffic's regional studies, (Traffic International: 1996), p.25.
14. ^ "Somalia – Climate". countrystudies.us. 14 Mayıs 2009. 5 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2011. 
15. ^ John Kenrick, Phoenicia, (B. Fellowes: 1855), p.199.
16. ^ Jeanne Rose, John Hulburd, The aromatherapy book: applications & inhalations, (North Atlantic Books: 1992), p.94.
17. ^ Charnan, Simon (1990). Explorers of the Ancient World (İngilizce). Childrens Press. s. 26. ISBN 0516030531. 25 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011. 
18. ^ "Arşivlenmiş kopya". The Mariner's Mirror. Cilt 66-71. 1984. s. 261. 25 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2011.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)|erişimtarihi=7 Ağustos 2011
19. ^ Christine El Mahdy, Egypt : 3000 Years of Civilization Brought to Life, (Raincoast Books: 2005), p.297.
20. ^ Stefan Goodwin, Africa's legacies of urbanization: unfolding saga of a continent, (Lexington Books: 2006), p.48.
21. ^ Coskun, Cansel (12 Ekim 2020). "Somali İç Savaşı". KÜRESEL SİYASET. 6 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2020. 
22. ^ Mariam Arif Gassem, Somalia: clan vs. nation, (s.n.: 2002), p.4
23. ^ Kevin Shillington, Encyclopedia of African history‎, (CRC Press: 2005), p.1406.
24. ^ Samatar, Said Sheikh (1982). Oral Poetry and Somali Nationalism (İngilizce). Cambridge University Press. s. 131 & 135. ISBN 0521238331. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2020. 
25. ^ Greystone Press Staff, The Illustrated Library of The World and Its Peoples: Africa, North and East, (Greystone Press: 1967), p.338.
26. ^ Coskun, Cansel (12 Ekim 2020). "Somali İç Savaşı". Küresel Siyaset. 6 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2020.