Back Koninkryk van Italië Afrikaans Königreich Italien ALS Reino d'Italia AN مملكة إيطاليا Arabic مملكة ايطاليا ARZ İtaliya krallığı Azerbaijani ایتالیا شاهلیغی AZB Каралеўства Італія (1861—1946) Byelorussian Кралство Италия Bulgarian Rouantelezh Italia (1861-1946) Breton
 |
| Italiya qirolligi italyancha: Regno d'Italia | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Madhiya (1861—1943, 1944—1946) Marcia Reale d'Ordinanza („Qirollik marshi“) (1924—1943) Giovinezza („Yoshlik“) (1943—1944) La Leggenda del Piave („Piave afsonasi“) | |||||||||
.svg)
| |||||||||
| Poytaxti | Turin (1861—1864), Florensiya (1864—1870), Rim (1870-yildan) | ||||||||
| Til(lar)i | Italyan | ||||||||
| Dini | Katoliklik | ||||||||
| Pul birligi | Italiya lirasi | ||||||||
| Maydoni | 310 196 км² (1936) | ||||||||
| Aholisi | 42 399 000 kishi (1936) (136,7 kishi/km²) | ||||||||
| Boshqaruv shakli | konstitutsiyaviy monarxiya bir partiyali fashistik tuzum totalitar diktatura (1925-1943) harbiy ishgʻol (1943-1945) | ||||||||
| Sulola | Savoy | ||||||||
 Italiya qiroli | |||||||||
| - 1861—1878 | Viktor Emmanuel II | ||||||||
| - 1878—1900 | Umberto I | ||||||||
| - 1900—1946 | Viktor Emmanuel III | ||||||||
| - 1946-yil 9-may - 12-iyun | Umberto II | ||||||||
| Vaqt mintaqasi | GMT+1 | ||||||||
| Tarix | |||||||||
| - 1861 | Taʼlim | ||||||||
| - 1870 | Italiya birlashuvi | ||||||||
| - 1922—1943 | Fashistlar Italiyasi | ||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
_crowned.svg)
.svg)
Italiya qirolligi (italyancha: Regno d'Italia) – 1861-yilda Risorgimento davrida vujudga kelgan va barcha mustaqil Italiya davlatlarini Sardiniya qirolligi tasarrufidagi yagona davlatga birlashtirgan davlat. Sardiniya qirolligini boshqargan Savoylar sulolasi Italiyaning hukmron sulolasiga aylanadi. 1946-yilgi referendumdan keyin Italiya monarxiyadan respublika tuzumiga oʻtib, qirol oilasi mamlakatni tark etgan.
Davlat Apennin yarim orolining turli kichik davlatlarini bir necha oʻn yillar davom etgan yagona davlat Risorjimentoga birlashtirish jarayoni natijasida vujudga kelgan. Bu jarayonga Italiyaning qonuniy salafi hisoblanishi mumkin boʻlgan Savoy uyi boshchiligidagi Sardiniya qirolligi taʼsir koʻrsatgan.
1866-yilda Italiya Prussiya bilan ittifoq tuzgan holda Avstriya imperiyasiga qarshi urush eʼlon qilgan. Uryshda gʻalaba qozongach Venetsiyani tarkibiga qoʻshib oladi. 1870-yilda Italiya qoʻshinlari Rimga kirib, ming yillik papa hukmronligiga barham beradi. 1882-yilda Italiya Germaniya imperiyasi va Avstriya-Vengriya bilan mustamlakachilik ekspansiyasi boʻyicha Fransiya bilan kuchli kelishmovchiliklardan soʻng uch tomonlama ittifoqqa kirgan. Germaniya bilan munosabatlar oʻta doʻstona boʻlsa-da, Italiyaning Trento va Triestni Avstriya-Vengriyadan sotib olish istagi tufayli ushbu davlat bilan ittifoq faqat rasmiy koʻrinishda edi. Natijada Italiya Birinchi jahon urushi davrida Angliyaning Ittifoqchi davlatlar safiga qoʻshilish taklifini qabul qiladi. Chunki Gʻarb davlatlari urushda qatnashgani uchun Avstriya-Vengriya hisobidan Italiyaning betarafligi evaziga Vena taklifidan koʻra koʻproq hududiy kompensatsiya vaʼda qilishadi. Urushdagi gʻalaba Italiyaga Millatlar Ligasi Kengashining doimiy aʼzo sifatida qoʻshilishini taʼminlaydi.
1922-yilda Benito Mussolini Italiya Bosh vaziri lavozimiga saylanadi va „fashistlar Italiyasi“ nomi bilan tanilgan Milliy fashistik partiya hukmronligi davrini boshlaydi. Italiya fashistlari totalitar tuzum oʻrnatadilar hamda siyosiy va intellektual muxolifatni avtoritar mexanizmlar orqali bostirishadi, iqtisodiy modernizatsiya, anʼanaviy ijtimoiy qadriyatlar va Lateran kelishuvlari orqali Rim-katolik cherkovi bilan yaqinlashishga yordam berishadi, shu bilan suveren Papa viloyati oʻrnini bosuvchi Vatikan tuziladi. 1930-yillarning oxirlarida fashistik hukumat agressiv tashqi siyosat yurita boshlaydi. Bularga Efiopiyaga qarshi urush, sanksiyalarga olib keladigan Millatlar Ligasi bilan qarama-qarshilik, oʻsib borayotgan iqtisodiy avtarkiya va Poʻlat paktining imzolanishi kiradi.
Fashistlar Italiyasi Ikkinchi jahon urushida eksa kuchlarining yetakchi aʼzolaridan biriga aylangan. 1943-yilga kelib, nemis va italyan qoʻshinlarining bir necha jabhada magʻlubiyatlari va ittifoqchilarning Sitsiliyaga muvaffaqiyatli qoʻnishi fashistik tuzumning qulashiga olib keladi. Mussolini qirol Viktor Emmanuel III buyrugʻi bilan hibsga olingan. 1943-yil sentyabr oyida yangi hukumat ittifoqchilar bilan sulh tuzadi. Nemis qoʻshinlari Italiyaning shimoliy va markaziy qismini egallab, Mussolini va uning fashist tarafdorlari boshchiligidagi qoʻgʻirchoq kollaboratsionistik davlat – Italiya Ijtimoiy Respublikasini yaratadilar. Natijada, mamlakat Italiya ittifoqchilari armiyasi va qarshilik harakatini Milliy Respublika armiyasi hamda uning nemis ittifoqchilari kuchlariga qarshi qoʻyib, fuqarolar urushiga kiradi.
Urush tugaganidan koʻp oʻtmay, fuqarolar noroziligi 1946-yilda Italiya monarxiya boʻlib qoladimi yoki respublika boʻladimi degan konstitutsiyaviy referendumga olib kelgan. Italiya fuqarolari monarxiyadan voz kechib, Italiya Respublikasini tuzishga qaror qiladilar.