Qadimgi Rim

Qadimgi Rim
Bu andoza bir qismdan iboratdir: Siyosat va hukumat: Qadimgi Rim
Periode
Rim qirolligi Mil. av. 753 — Mil. av. 509 Rim respublikasi Mil. av. 509 — Mil. av. 27 Rim imperiyasi Mil. av. 27 — 1453 Trapezund imperiyasi 1204 — 1461 Prinsipat Dominat Xronologiya
Rim konstitutsiyasi
Rim qirolligini konstitutsiyasi Rim respublikasining konstitutsiyasi Rim imperiyasining konstitutsiyasi Kechki Rim imperiyasining konstitusiyasi Qadimgi Rim konstitutsiyasining tarixi Senat Majlis Magistratlar
Oddiy magistratlar
Konsul Pretor Kvestor Promagistrat Edil Tribun Senzor Rim gubernatori
Oliy magistratlar
Diktator Otliq sarkardasi Harbiy tribun Podshoh Triumvirat Desemvir
Unvonlar va izzatlar
Imperator Legat Duks Officium Prefekttus Vikarius Vigintiseksviri Liktor Harbiy magistr Imperator Princeps Senatus Buyuk pontifik Avgust Sezar Tetrarxiya
Presedent va qonun
Rim huquqi Imperium Mos maiorum Kollegialik Rim fuqaroligi Auctoritas Cursus honorum Senatus consultum Senatus consultum ultimum
Majlislar
Senturiat majlis Kuriat majlis Plebey kengashi Tribut majlisi

Rim, Qadimgi Rim — qad. davlat. Rivoyatga koʻra, R. shahriga aka-uka Romul va Rem tomonidan miloddan avvalgi 754/753 yilda asos solingan. Rivoyatlarda 8 — 6-asrlarda hukmronlik qilgan 7 podshoh qayd etilgan. Soʻnggi podshoh Tarkviniy Takabbur quvilgach, respublika tuzumi oʻrnatilgan (miloddan avvalgi 510/509 yil). Miloddan avvalgi 3-asr oʻrtalariga kelib, butun Italiya hududini tobe etgan R. yirik davlatga aylangan. U Oʻrta dengiz havzasida gegemon boʻlishga intilgan, bu R.ni Karfagen bilan toʻqnashuviga sabab boʻlgan. Puni urushlaritsan soʻng miloddan avvalgi 146 yil Karfagen ustidan gʻalaba qozongan R., Oʻrta dengiz havzasining eng yirik davlatiga aylangan. Yirik yer egaligi va qulchilikning rivojlanishi dehqonlar ommasini xonavayron boʻlishiga, qishloq kambagʻallari, qullar qoʻzgʻolonining avj olishiga (Spartak qoʻzgʻoloni) sabab boʻlgan; Rim shahri koʻchalarida fuqarolar urushi boshlanib ketish xavfi tugʻilgan. R.ning ijtimoiy-siyosiy hayotida miloddan avvalgi 1-asrda armiya va uning yoʻlboshchilari (L. K. Sulla, G. Mariy, G. Pompei va boshqalar) katta rol oʻynay boshlaganlar. 49—45 yillardagi fuqarolar urushi davrida Sezar davlatning mutlaq hukmdoriga aylangan; 44 yil respublika tarafdorlarining fitnasi natijasida Sezar oʻldirilgan. Fuqarolar urushining yangi davri Oktavian gʻalabasi bilan tugagan. U miloddan avvalgi 27 yil senatdan Avgust unvonini olgan. Avgust hukmronligi davridan boshlab R. imperiyaga aylangan. Milodiy 2-asrda Trayan davrida imperiya sarhadlari oʻzining yuqori choʻqqisiga yetgan. Bosib olingan yerlarda mahalliy aholining qoʻzgʻolonlari, ayni vaqtda varvarlarning mamlakat xududiga bostirib kirishlari bir qancha provinsiyalarni mustaqil boʻlib ajralib chiqishiga va imperiyani Sharqiy va Gʻarbiy qismlarga boʻlinib ketishiga (395) olib kelgan. 476 yil german yollanma askarlari sardori Odoakr Gʻarbiy Rim imperiyasining soʻnggi imperatori Romul Avgustulni taxtdan agʻdargan. Sharqiy Rim imperiyasi Vizantiya nomi bilan yana 1000-yilga yaqin mavjud boʻlgan.