Semantika

Semantika (yun. semantikos — bildiruvchi, ifodalovchi) — 1) til yoki uning bironbir birligi (soʻz, soʻzning grammatik shakli, frazeologizm, soʻz birikmasi, ran) orqali ifodalanadigan butun mazmun, maʼno, axborot; 2) turli til birliklarining maʼnoviy tomonini oʻrganuvchi tilshunoslik boʻlimi; semasiologiya. Ayrim lugaviy unsurlar tushunchalarni bildiradi, bu tushunchalarni esa faqat toʻliq gaplar va ularning qoʻshilmalari ifodalashi mumkin. Binobarin, S.ning oʻrganish obʼyekti ham, asosan, toʻliq, mustaqil maʼnoli soʻzlar va gaplarning maʼnolar tizimidir. S. fan sifatida 19-a.ning 2-yarmidan rivojlana boshlagan va hozirgacha birbiridan sifat jihatidan farqlanuvchi bir necha bosqichni oʻtgan.^[1]

Semantika lingvistik ma'noni o'rganadi . Ma’no nima ekanligini, so‘zlarning qanday ma’no olishini, murakkab iboraning ma’nosi uning qismlariga qanday bog‘liqligini tekshiradi. Ushbu jarayonning bir qismi sezgi va mos yozuvlar o'rtasidagi farqni o'z ichiga oladi . Sezgi ifoda bilan bog'liq boʻlgan g'oyalar va tushunchalar bilan beriladi, havola esa ifoda ishora qiladigan ob'ektdir. Semantika grammatik jihatdan to'g'ri jumlalarni qanday yaratishni belgilaydigan qoidalarni o'rganadigan sintaksis va odamlarning muloqotda tildan qanday foydalanishini o'rganadigan pragmatikaga qarama-qarshidir .

Leksik semantika - so'z ma'nosini o'rganadigan semantika bo'limi . U so'zlarning bir yoki bir nechta ma'noga ega ekanligini va ular bir-biri bilan qanday leksik aloqada turishini tekshiradi . Frazaviy semantika gaplarning mazmunini kompozitsiyaviylik hodisasini yoki so‘zlarni tartibga solish orqali yangi ma’nolar yaratishni o‘rganadi. Rasmiy semantika til va ma'no o'rtasidagi munosabatlarning aniq asoslarini ta'minlash uchun mantiq va matematikaga tayanadi . Kognitiv semantika ma'noni psixologik nuqtai nazardan ko'rib chiqadi va til qobiliyati va dunyoni tushunish uchun ishlatiladigan kontseptual tuzilmalar o'rtasidagi yaqin aloqani nazarda tutadi. Semantikaning boshqa tarmoqlariga konseptual semantika , hisoblash semantikasi va madaniy semantika kiradi.

1. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil