Helios (mitologia)

Helios

Ἥλιος

bóg Słońca
Popiersie Heliosa (Sola), marmurowy relief na sarkofagu z III w. n.e., termy Dioklecjana, Rzym
Występowanie	mitologia grecka
Atrybuty	Rydwan zaprzężony w cztery rumaki, słońce
Teren kultu	starożytna Grecja
Odpowiednik	Sol (rzymski)
Rodzina
Ojciec	Hyperion
Matka	Teja
Żona	Perseida, Rode (?)
Dzieci	z Perseidą: Ajetes, Perses, Kirke, Pazyfae, Kalipso; z Klimene: Faeton, Heliady (Merope, Helias, Fojbe, Ajterie, Dioksippe); z Rode: Heliadzi; z Neajrą: Faetusa, Lampetia; z Leukotoe: Tersanor
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Teksty w Wikiźródłach

Ten artykuł dotyczy boga i uosobienie Słońca w mitologii greckiej. Zobacz też: inne znaczenia tego pojęcia.

Helios (także Słońce; gr. Ἥλιος Hḗlios ‘Słońce’, łac. Sol ‘Słońce’) – w mitologii greckiej bóg i uosobienie Słońca^[1]; jeden z tytanów; utożsamiany z rzymskim Solem^[2].

Należał do drugiego pokolenia tytanów^[3]. Był bóstwem związanym z kultem Słońca. Według wierzeń starożytnych Greków przemierzał dzienne niebo na złotym rydwanie, zaprzężonym w cztery białe konie – Ajtona, Eoosa, Flegona i Pyroeisa^[4][5][6][7]. Swą wędrówkę rozpoczynał (wynurzał się z fal Okeanosa) na Wschodzie i kończył (zanurzał się w falach Okeanosa) po drugiej stronie widnokręgu, na Zachodzie, gdzie kąpał swoje konie w Okeanosie^[7]. Drogę powrotną (wiodła pod Okeanosem) pokonywał na wielkiej czaszy^[4][7][8]. Jego nadejście zwiastowała Eos^[9][10].

Stanowił źródło życia i światła. Regulował bieg dni, miesięcy, lat i stuleci. Wzywano go na świadka podczas przysięgi, ponieważ przed jego obliczem nic się nie ukryło^[4][7][12].

Uchodził za syna tytana Hyperiona i tytanidy Tei oraz za brata Selene i Eos, przypuszczalnie także Tytana^{[1][4][7][13][14]}.

Był mężem Okeanidy Perseidy (Perseis)^[1][4][7]. Spłodził z nią dwóch synów, Ajetesa i Persesa, oraz trzy córki, Kirke, Pazyfae i Kalipso^[1][4]. Miał liczne potomstwo ze swoimi kochankami: z Okeanidą Klimene – syna Faetona i córki Heliady (Merope, Helias, Fojbe, Ajterie, Dioksippe), z nimfą Rode (Rodos; według jednej z wersji uchodziła ona za pierwszą lub drugą żonę Heliosa) – synów Heliadów, z nimfą Neajrą – Faetusę i Lampetię, z Leukotoe (Leukotea; została przemieniona w tymianek) – syna Tersanora. Kochanką Heliosa była również Klitia (Klytia; została przemieniona w słonecznik) – odtrącił ją dla Leukotoe^{[15][16][17][18]}.

Powszechnie uważano Apollina za boga Słońca (lub światła słonecznego), stąd kult Heliosa należał do rzadkości^[7][19][20]. Boską cześć oddawano Heliosowi na Peloponezie, a szczególnie na wyspie Rodos (wydobył ją z głębin morza, gdyż Zeus, Posejdon i Hades podzielili władzę nad światem między siebie), której nazwa pochodzi od imienia jego ukochanej nimfy^[1][21][22]. Około 290 roku p.n.e. na wyspie został wzniesiony olbrzymi posąg Heliosa, tzw. Kolos Rodyjski^[22].

Helios jest postacią, która w mitach pojawia się sporadycznie. Najbardziej znany mit opowiada o przejażdżce Faetona (syna Heliosa) rydwanem Heliosa po niebie i jej tragicznym końcu^[22]. W czasie tytanomachii Helios walczył po stronie Zeusa i jego braci.

W sztuce przedstawiany jest zwykle jako piękny mężczyzna z promienistą aureolą wokół głowy lub promienistą koroną na głowie^[1][7][14].

Wyobrażenie o bogu przejawia się w greckim malarstwie wazowym, w malarstwie olejnym i rzeźbie, w poezji.

Imieniem boga zostały nazwane sondy kosmiczne, Helios 1 i Helios 2, przeznaczone do badania przestrzeni pomiędzy Słońcem a Ziemią. Od Heliosa pochodzą nazwy (pojęcia dotyczące Słońca) takie jak: heliofizyka^[23], heliosfera^[24], heliocentryzm^[25], heliograf^[26] oraz łacińska nazwa rodzaju roślin z rodziny astrowatych – Helianthus (słonecznik)^[27].